Okullar Öğretmenleri Kadar Başarılıdırlar
Türk eğitim sistemi içerisinde özellikle son yıllarda özel okulların elde ettiği başarılar özel okullara olan eğilimi arttırmıştır. Bireysel gelişimin önemi daha çok fark edildikçe aileler çocukları için bütçelerini zorlayarak eğitim hizmetinin daha kaliteli olduğunu düşündükleri bu kurumlara yönelmektedir (Hesapçıoğlu ve Nohutçu, 1999). Her aile çocuğunun en nitelikli ve ideal okul imkânlarından yararlanmasını ister. Ancak, okul kavramının ilk ortaya çıkışından günümüze kadar hep “ideal” olan okulun özellikleri tartışma konusu olmuştur (Ural, 2009). Okul seçimi akademik başarıyı arttırmak için giderek daha önemli bir stratejidir (Cullen, Jacob ve Levitt, 2006). Okulun verimliliğini etkileyen birçok boyut olmasından dolayı okul seçiminde birçok değişkenin birlikte düşünülmesi gerekmektedir (Hoxby, 2003).
Okul derslere ait tasarlanmış öğretim programları ile belirlenmiş bir takım bilgi, beceri ve tutumları kazandırmanın yanında bireylerin kişilik gelişimlerini ve gelecekteki eğilimlerini de doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir (Şenel, 2005). Okul seçimi, çocuklarının hayatına yön vermek anlamına gelmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde ilkokul, çocuk için sonraki öğrenmelere temel niteliğindeki bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sosyal davranışların kazanılması bakımından daha da önemlidir. Bu gerekçelerle çocukların tüm yönlerden gelişimlerini destekleyecek eğitim kurumlarının seçilmesi son derece önemlidir.
Okul seçiminde etkili olan diğer bir konu da öğretmen seçimidir. Öğretmenin özellikleri son derece önemlidir ve bir okulun başarısı öğretmenleri ile sınırlıdır (Arı, 2003). Öğretim sürecinde model, yaklaşım ve strateji ne olursa olsun işin özü öğretmene dayanmaktadır (Erdoğan, 2009). Özellikle ilkokul çocuğu açısından düşünüldüğünde, öğretmen sadece çocuğun okul başarısında değil, kişiliğinin gelişiminde de çok önemli bir role sahiptir. Çünkü çocuk aile dışına çıktığında ilk etkin rol öğretmenindir ve etkisi okul yılları dışında da sürmektedir (Oktay, 2010). Bu nedenle çocuğun hayatında öğretmen seçimi de okul seçimi kadar etkili ve önemlidir.
“Okullar ancak öğretmenleri kadar başarılıdırlar” ilkesi gereği, öğretmen seçimi okul seçimini etkileyen önemli bir faktör olmanın yanında, başlı başına karar verilmesi gereken bir durumdur. Seçilen okulun mükemmel koşulları, sınıf ortamında öğretmenle bire bir yaşanan olumsuzluklar doğrultusunda önemini yitirebilir (Yavuzer, 2001). Bununla birlikte öğretmenin her öğrenci üzerindeki etkisi ve buna bağlı olarak da her öğrencinin öğretmene yönelik algısı aynı değildir. Günümüzde nitelikli bir öğretmenin özellikleri konusunda herkesin uzlaşabileceği standartlardan söz edilemese de öğretmenlerin çağdaş bir insanda bulunması gereken bazı ortak özelliklere ek olarak öğretmenlik mesleğine özgü bir takım yeterliliklere sahip olması beklenmektedir (Şişman, 1999).
Öğrenmeyi yönlendiren ve sağlayan kişi olan öğretmenlerin (Duman, 2011) eğitim-öğretim sürecindeki rolleri çocuğun istendik davranışları kazanmasını kolaylaştırma ya da mümkün kılmadır. Bu süreçte öğretmenler öğretim programını etkili biçimde uygulama, uygun öğrenme ortamını düzenleme ve öğrenmelerin düzeyini belirleme gibi görevlerini yerine getirmelidir (Senemoğlu, 1994). Çağdaş bir öğretmen genel anlamda tutarlı, bilinçli, esnek, gelişime açık, demokratik bir kişiliğe sahip, işbirliğine ve eleştiriye açık olmalıdır (Bilen, 2006).
Öğretmenler aynı resmi programı uygulamakla sorumludur, ancak aynı öğretim süreçleri düzenlemezler. Öğretim süreçlerine öğretmenlerin yansıttıkları farklı görüş, düşünce ve anlayışlar farklı okullarda hatta aynı okul çatısı altında farklı sınıflarda farklı öğretim süreçleri ortaya koyar. Bu farklılık öğretmenlerin kendi kişisel özellikleri, düşünceleri ve fikirlerinden kaynaklanabileceği gibi görev yaptıkları okulun ortam özellikleri veya eğitim anlayışı ile öğretmenlerin mesleki gelişim düzeylerinden ve bunların öğretim süreçlerine yansımalarından kaynaklanabilir. Chen’e (2013) göre öğretmenlerin mesleki gelişimleri onların aldıkları eğitime ve kendilerini geliştirme çabalarına bağlıdır. Örtük program kavramı kapsamında açıklanan bu özellikler öğrenciler üzerinde resmi programdan daha fazla etki yapmaktadır (Yüksel, 2004).
Okul ve öğretmen seçimi, belirlenmiş bir takım bilgi, beceri ve tutumları kazandırmanın yanında bireylerin kişilik gelişimlerini ve gelecekteki eğilimlerini de doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Bu nedenle, okul ve öğretmen seçiminin aileler için kritik olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Ancak okul ve öğretmen seçiminde her aile için ideal olan özellikler farklılık gösterebilir.
Velilerin okul ve öğretmen seçimindeki ölçütleri incelendiğinde; öğretmenlerin nitelikli olmasının, okul ve sınıflardaki fiziksel donanımın, okul yönetimi ve çalışanların veliye yaklaşımlarının, okul ortamının temizliği ve düzeninin, okula ilişkin çevreden duyumların ve önerilerin okul seçiminde önemli ölçütler olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Diğer yandan aile veya yakın çevreden birinin okulda öğrenim görmüş olması ve okul çalışanları ile akraba veya tanıdık olmanın önemli bir ölçüt olmadığı saptanmıştır. Bu sonuçlar, velilerin okul seçiminde kurumsal yapı ve öğretmen nitelikleri gibi bilimsel ve güncel ölçütleri önemsediğini göstermiştir.
Literatürdeki araştırmaların birçoğunda okul seçiminde etkili olan faktörlerin sınıf mevcudu, sınıf içi aktiviteler, teknolojik araç-gereçler ve laboratuvarların varlığı ile güvenlik olarak saptanmış olması (Dimaki ve arkadaşları,2005; Bernal, 2005; Jacob ve Lefgren, 2007; Tamm, 2008; Friedman ve arkadaşları, 2007) benzer araştırmalarda ulaşılan sonuçlar arasındaki tutarlılığı göstermesi bakımından önemlidir. Mcnall (2002) çalışmasında ailelerin çocuklarını gönderdikleri okulları nasıl tercih ettiklerini araştırmış ve en önemli etkenlerin; öğretmen kalitesi, okulun sınıf mevcudu, okul güvenliği ve disiplini olduğunu yargısına ulaşmıştır. Bu bulgular Hesapçıoğlu ve Nohutçu tarafından (1999) ulaşılan araştırma sonuçlarıyla da paralellik göstermektedir. Bu araştırmada velilerin okul seçiminde en fazla önem verdiği boyutun eğitim-öğretim kadrosunun niteliği olduğu, bu nitelikler kapsamında da en önemlisinin öğretmenlerin mesleki becerileri ve tecrübeleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yine bu araştırmada velilerin okul seçiminde en çok başvurdukları bilgi kaynağının çevrelerinden edindikleri duyumlar olduğu saptanmıştır. Woods (1996) da araştırmasında okul seçimi konusundaki bilgi kaynağı ile ilişkili benzer sonuçlara ulaşmıştır. Friedman ve arkadaşları (2006) tarafından yapılan bir araştırmada da okul seçimini etkileyen faktörler arasında öğretmen verimliliği, okulun güvenliği ve okul faaliyetleri gibi faktörlerin ön plana çıktığı saptanmıştır. Bunlara ek olarak Topaç, Yaman ve Ogurlu (2012) tarafından yapılan çalışmada ailelerin okul öncesi eğitim kurumlarını seçerken öğretmen eğitimi ve tecrübesi, okulun fiziki koşulları, sınıf mevcudu, okulun eve yakınlığı ve eski velilerin okulu tavsiyesi gibi kriterleri göz önünde bulundurdukları saptanmıştır.
Okul seçimine ilişkin ölçütlerin mezun olunan okula göre, “Aileden veya yakın çevreden birinin okulda öğrenim görmüş olması”, “Okul çalışanları ile akraba veya tanıdık olma”, “Okul öğretmenlerinin genel anlamda nitelikli olması”, “Genel olarak okuldaki sınıf mevcutlarının azlığı” ve “Okulun şehir merkezinde olması veya olmaması” ölçütleri açısından; gelir durumu göre “Çocuğunuzun görüşü veya tercihi” ve “Okul öğretmenlerinin genel anlamda nitelikli olması” ölçütleri önemli görülmektedir. Elacqua, Schneider ve Buckley’in (2006), Hesapçıoğlu ve Nohutçu’nun (1999) ve Keskin ile Turna’nın (2010) araştırma sonuçları da bu ölçütleri desteklemektedir.
Ek olarak, öğretmenin mesleki tecrübesinin, öğretmenle ilgili duyum ve önerilerin, öğretmenin dini ve siyasi görüşlerinin, öğrenciye yaklaşımının, eğitim düzeyinin, iletişim becerisinin ve aynı öğretmenle ilkokul süresinin tamamlayıp tamamlayamayacağı ölçütlerinin öğretmen seçiminde önemlidir. Bununla birlikte öğretmenin cinsiyetinin ve öğretmen ile akraba veya tanıdık olmanın ise öğretmen seçiminde önemli olmadığı belirlenmiştir. Ulaşılan sonuçlar velilerin öğretmen tercihinde öncelikle mesleki tecrübeyi dikkate aldıklarını ortaya koymuştur.
Okul ve öğretmenin önemi konusunda görüş belirtenlerin çoğu öğretmene göre okul seçtiği konusunda birleşirken, az sayıda veli önceliğin okul olduğunu ifade etmiştir. Bu sonuç “okullar ancak öğretmenleri kadar nitelikli olabilir” yargısının bir kez daha doğrulanması olarak yorumlanabilir. Diğer yandan önceliğin okul olduğunu ifade eden velilerin tercih ettikleri okulun belli bir dini ve siyasi görüşe ait olması da oldukça anlamlı bir sonuç olarak yorumlanabilir.
Genel bir yargı olarak okul ve öğretmen seçiminde temel ölçütlerin okula ve öğretmene ilişkin örtük programı yansıtan özelliklerden oluştuğu, bu süreçte öğretmen seçiminin daha ön planda olduğu ve öğretmen niteliğinin okul seçiminde en temel belirleyici olduğu söylenebilir.
Ulaşılan sonuçlara dayalı olarak; okul ve öğretmen belirleme, her aile için zor ve bir o kadar da farklı değişkenlerin birlikte değerlendirildiği bir karardır Bu nedenle okul ve öğretmen kararı birçok açıdan değerlendirilmeli ve bu seçimde olabildiğince çok yönlü düşünülmelidir. Devlet okullarının ve bu okullarda çalışan öğretmenlerin niteliğinin arttırılması hem devlet-özel okul uçurumunu önleyebilir hem de velilerin seçim sürecindeki zorlukları azaltabilir. Velilerin okul ve öğretmen seçiminde anlık ve çevreden duyumlara göre karar vermeleri yerine bilimsel araştırmalarla saptanmış ölçütleri kullanmaları daha sağlıklı karar vermelerine yardımcı olabilir. Bu çerçevede velilerin okul tercihleri ile ilgili kararlarında yardımcı olabilecek sağlıklı ve objektif bilgileri sunabilecek veli danışma merkezleri kurulabilir. www.icode.com.tr sitesi bu ihtiyaca yönelik olarak hazırlanmış bir sistemdir. Okul seçiminde böyle bir akademik sistemden faydalanmak yararlı olabilir.
Yazar: Doç. Dr. Hasan Hüseyin ŞAHAN
Makalenin tam hali için: Şahan, H. H. (2014). The Effect of Hidden Curriculum on The Criteria Parents Use to Select Schools and Teachers, Educational Research and Reviews, 9 (13), 1291-1300. https://academicjournals.org/journal/ERR/article-abstract/DA620D348913
