Atatürk de özel okul öğrencisiydi

Atatürk’ün ilkokula başladığı Şemsi Efendi Mektebi’nin bir Türk tarafından Osmanlı memleketinde kurulan ilk özel okul[i] olduğunu biliyor muydunuz? Evet yanlış okumuyorsunuz. Atatürk’ün altı yaşında başladığı ve babasının vefatına kadar öğrenim gördüğü okul, Osmanlı’da bir Türk tarafından açılmış ilk özel okuldur.

Atatürk’ün (ve Türkiye’nin) geleceğini derinden etkileyecek olan Şemsi Efendi Mektebi, Maarif Müdürü Radoviçe’li Mustafa Bey’in ve bazı hayırseverlerin katkısıyla, meslektaşları Abdi Kamil ve Halil Vehbi Beylerin de desteğiyle İlk Özel İslam Okulu olarak 1872‘de açılmıştır[ii]. Okulun eğitsel vizyonunu anlamak için Şemsi Efendi’yi tanımak gerekmektedir. Şemsi efendi 1852 Selanik doğumludur. Annesi Rabia Hanım babası Abdi Beydir[iii]. Şemsi Efendi, Selanik Mülkiye Rüştiye’sini bitirdikten ve yabancılara ait özel okullarda Türkçe öğretmenliği yaptıktan sonra 21 yaşında Selanik’te kendi özel mektebini açmıştır[iv]. Dönemi için modern araç gereçler ve yöntemler kullanarak fark yaratmıştır. Bu yenilikçi uygulamalar nedeniyle saldırılara uğramıştır.  Ne var ki Padişah Sultan Reşat tarafından iltifat görerek maarif Madalyaları verildiği[v] ve dönem gazetelerinde övgüler aldığı da kayıtlara geçmiştir[vi].

Şemsi Efendi, harita, kürsü, karatahta, tebeşir, sıra ve öğretim levhalarını getiren, aynı zamanda teneffüsleri, beden eğitimi derslerini, gözlem gezileri gibi yöntem ve teknikleri ilk uygulayan öğretmenlerdendir. Şemsi Efendi’nin öğrencileri Rüştiye son sınıf öğrencilerinden daha iyi yazı yazmaları, okumaları, kitap okuma alışkanlığını kazanmış olmaları, matematik problemlerini kolayca çözebilmeleri, coğrafya haritalarını istendiği şekilde kullanabilmeleri ile dikkat çekmiştir[vii].

Atatürk’ün ilk eğitim döneminde, Şemsi Efendi gibi pedagojik ilkeleri bilen ve uygulayan bir öğretmenle karşılaşmış olmasının, içindeki gizil güçlerin ortaya çıkmasında, yenilikçi, özgürlükçü olmasında, okuma sevgisinin ve araştırmacılığının gelişmesinde etkili olduğu açıktır[viii]. Atatürk’ün bunu destekler şekilde ‘Çocukluğuma dair ilk hatırladığım şey, okula gitmek meselesine aittir. Bundan dolayı anamla babam arasında şiddetli bir çatışma vardı. Annem, ilahilerle okula başlamamı ve mahalle okuluna gitmemi istiyordu. Gümrükte memur olan babam, o zaman yeni açılan, Şemsi Efendi’nin okuluna gitmemi ve yeni yöntemlere göre okumamı yeğ tutuyordu. Nihayet babam işi ustaca çözdü. İlk önce bilinen törenle mahalle okuluna başladım. Böylece annemin gönlü yapılmış oldu. Birkaç gün sonra da mahalle okulundan çıktım; Şemsi Efendi’nin okuluna yazıldım.’ açıklaması bulunmaktadır[ix].

Atatürk’ün özel okul serüveni ne yazık ki uzun sürmemiştir. Babası Ali Rıza Efendi’nin vefatı nedeniyle yedi-sekiz yaşlarındayken okulundan ayrılmış ve dayısı Hüseyin Efendi’nin yanında Langaza civarındaki Rapla köyüne yerleşmiştir[x]. Eğitim süreci sekteye uğrayan Atatürk, bir süre sonra Selanik’te Hacı Şükrü Efendi Mülkiye Rüştiyesine kaydedilmiş ancak yaşadığı bir öğretmen dayağı vakası nedeniyle okuldan (büyük annesi Ayşe Hanım’ın da isteğiyle) ayrılmıştır[xi]. Eğitim süreci neredeyse bitme noktasına gelen Atatürk’ün askeri okula girişi ile öğrenim hayatı devam etmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar olan mücadelesi hepimizin hayatına damga vurmuştur.

Sonuç olarak, bu yazı, resmi olsun, özel olsun, okulların ne kadar önemli olabileceğine işaret etmek için yazılmıştır. Eğitim ve okulun etkisi küçümsenmemelidir. Döneminin ötesinde vizyona sahip bir özel okulun ve özel okul öğretmeninin, Atatürk’ün, dolayısıyla biz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının hayatına yaptığı etki tahmin edilenin çok ötesindedir. Bu doğrultuda şu çıkarıma da varabiliriz: Öğretmenler okulları, okullar öğrencileri, öğrenciler ülkeleri kurtarabilir.

Referanslar:

[i] Şimşek, H. (2014). Osmanlı Devleti’nde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler, bilig, 68, 209-238.

[ii] Kurt, S. K. (2013) Osmanlı Devleti’nde Özel İslam Okulları (Selanik), Ekev Akademi Dergisi, 17-54.

[iii] Baer, Marc David (2010). The Dönme: Jewish Converts, Muslim Revolutionaries, and Secular Turks. Standford, California: Stanford University Press.

[iv] Bilgin, B. (1981). Atatürk ve Din, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/585402 - 14.01.2020

[v] Bilgin, B. (1981). Atatürk ve Din, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/585402 - 14.01.2020

[vi] Şimşek, H. (2014). Osmanlı Devleti’nde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler, bilig, 68, 209-238.

[vii] Taş, S. (2010). Atatürk’ün Düşünce Yapısına Etki Eden Unsurlar, SDU International Technologic Sciences, 2,2, 72-84.

[viii] Akyüz,Y.(1981) Atatürk’ü Yetiştiren Öğretmenlerden Birkaçı. Atatürk Devrimleri ve Eğitim Sempozyumu. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. Yayın: No.125. Ankara.

[ix] İğdemir, U. (1988). Atatürk’ün Yaşamı 1881-1918, I. Cilt, Ankara.

[x] Kinross, L. (1966). Atatürk the Rebirth of a Nation, London.

[xi] Uca, A. (2006). Atatürk’ün Doğumu ve Çocukluk Yılları, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 31, 1-13.